“Rydw i’n gallu clywed un draw fan acw… mae'n cnoi ar lystyfiant. Mae cymaint o arwyddion o'u gweithgarwch ar hyd yr afon… edrychwch ar yr olion traed a'r tyllau yma yn y glannau,” meddai Alice Chapman, Swyddog Cadwraeth gydag Ymddiriedolaeth Natur De a Gorllewin Cymru, wrth gynnal arolwg o Lygod Pengrwn y Dŵr ar hyd yr afon.

Mae Ymddiriedolaeth Natur De a Gorllewin Cymru (YNDGC), Ymddiriedolaeth Afonydd De Ddwyrain Cymru (SEWRT), y Fenter ar gyfer Cadwraeth Natur Cymru (INCC), Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), a phrosiect Adfer Tirwedd y Ddawan Cyngor Bro Morganwg, gyda pherchnogion tir lleol, yn cydweithio i ddod â Llygod Pengrwn y Dŵr yn ôl i Fro Morganwg.

Mae'r arolwg yma’n dilyn rhyddhau 200 o Lygod Pengrwn y Dŵr a fagwyd mewn caethiwed ym mis Awst y llynedd, gan nodi eu dychweliad i Afon Ddawan ar ôl absenoldeb o 20 mlynedd. Er eu bod yn anifeiliaid swil, mae digon o arwyddion eu bod yn gwneud yn dda ac wedi ymledu o'u safle rhyddhau gwreiddiol ar hyd Afon Ddawan.

Mae 140 o Lygod Pengrwn y Dŵr eraill, a fagwyd yn neorfa CNC yng Nghynrig a chyfleuster Ymddiriedolaeth Keep It Wild yn Nyfnaint, wedi cael eu rhyddhau yn nalgylch Afon Ddawan y mis yma.

“Rydw i’n falch iawn bod y Llygod Pengrwn y Dŵr rydyn ni’n eu magu yma’n cael eu rhyddhau i’w cartref newydd ar Afon Ddawan gan fod y cynefin yn ardderchog. Mae llawer o safleoedd da fel hyn yng Nghymru a fyddai’n elwa’n fawr o gael Llygod Pengrwn y Dŵr,” meddai Richard Davies, sy’n gyfrifol am raglen fagu Llygod Pengrwn y Dŵr CNC.

Fe dreuliodd y Llygod Pengrwn y Dŵr ychydig ddyddiau yn addasu i'w hamgylchedd newydd mewn corlannau dros dro cyn cael eu rhyddhau. Y gobaith yw y bydd y llygod pengrwn yma’n atgyfnerthu'r boblogaeth bresennol ac yn ehangu ei hamrediad ar hyd yr afon.

“Mae Llygod Pengrwn y Dŵr yn wynebu llawer o heriau ac felly mae'n annhebygol y bydden nhw’n ailsefydlu’n naturiol ar yr afon, sy'n golygu bod ailgyflwyno unigolion wedi’u magu mewn caethiwed yn hanfodol ar gyfer eu hadferiad,” meddai Rob Parry, Prif Swyddog Gweithredol INCC.

Mae Llygod Pengrwn y Dŵr yn dirywio ar gyfradd frawychus ledled y DU - 90% yn y 30 mlynedd diwethaf. Mae ysglyfaethu gan y Minc Americanaidd ymledol, dirywiad cynefinoedd yn ogystal â llygredd yn eu rhoi mewn perygl o ddifodiant yng Nghymru.

Mae gwaith helaeth wedi cael ei wneud i wella'r cynefin a dileu’r Minc Americanaidd yn barod ar gyfer y rhyddhau.

“Rydyn ni wedi gweithio'n agos gyda pherchnogion tir i sicrhau bod gan y Llygod Pengrwn y Dŵr ddigon o fwyd a lloches i ffynnu yn y gwyllt. Ni fyddai'r ailgyflwyno yma wedi bod yn bosibl heb eu cefnogaeth nhw,” meddai Alyssia Thomas, Swyddog Prosiect SEWRT.

Yn dilyn sesiynau hyfforddi a gyflwynwyd gan y prosiect y llynedd, mae tîm o wirfoddolwyr wedi bod yn helpu i fonitro'r ddyfrffordd i weld pa mor bell mae'r boblogaeth wedi ymledu.

“Mae gwirfoddolwyr yn rhan hanfodol o'r prosiect, gan chwilio am dyllau, olion traed, gorsafoedd bwydo a thail – pob un yn arwydd bod gennym ni boblogaeth gynyddol o Lygod Pengrwn y Dŵr ar hyd Afon Ddawan,” meddai Melanie Stewart, Rheolwr Prosiect Adfer y Ddawan.

Mae Llygod Pengrwn y Dŵr yn chwarae rhan bwysig mewn ecosystemau afonydd. Bydd eu hailgyflwyno nid yn unig o fudd i ysglyfaethwyr fel dyfrgwn, crehyrod ac adar ysglyfaethus ond hefyd bydd eu tyllu’n helpu i wella amrywiaeth y planhigion ar lannau'r afon, gan hybu bioamrywiaeth yn yr ardal ehangach.

Meddai Alice Chapman wedyn, “Mae'n rhoi cymaint o foddhad gweld yr anifeiliaid gwych yma yn ôl ar yr Afon Ddawan, nid yn unig yn goroesi, ond yn ffynnu, sy'n dyst i waith caled pawb sy'n rhan o'r bartneriaeth."